Θέση
Στην περιοχή είναι γνωστό ως σπήλιος του Ραπά και ευρύτερα ως σπήλιος της Μιλάτου. Βρίσκεται ανατολικά της Μιλάτου. Δρόμος από το χωριό (2,5χλμ) για μικρά αυτοκίνητα οδηγεί στην περιοχή του σπηλαίου.
Από εκεί με πορεία 15 λεπτών σε μονοπάτι φθάνουμε στην είσοδό του που βρίσκεται σε υψόμετρο 155 μέτρων. Το σπήλαιο έχει 8 μικρές και μεγάλες εισόδους σε μήκος 40μ και σε τρία διαφορετικά οριζόντια επίπεδα.
Χρησιμοποιούμε την κεντρική μεγάλη είσοδο πλάτους 9 μέτρων και ύψους 2 μέτρων. Η δεξιά είσοδος (η από τα έξω προσπέλαση είναι δύσκολη) αφήνει το φως της ημέρας να φωτίζει την αίθουσα όπου είναι η εκκλησία. Οι δυο αυτές είσοδοι οδηγούν στο κυρίως σπήλαιο. Οι άλλες οδηγούν στο αριστερό μικρότερο τμήμα του σπηλαίου. Στο πρώτο τμήμα του κυρίως σπηλαίου κτίστηκε το 1935 εκκλησάκι του αποστόλου Θωμά που πανηγυρίζει την Κυριακή του Θωμά.
Την ιδία μέρα τελείται εκεί και τοπική εθνική εορτή. Κοντά στην εκκλησία είναι οστεοφυλάκιο με λίγα από τα ιερά οστά των θυμάτων του 1823. Μετά την εκκλησία το δάπεδο κατηφορίζει και στο τέλος γίνεται οριζόντιο. Σε όλες τις περιοχές του σπηλαίου υπάρχουν άφθονες στήλες μικρές και μεγάλες πολύ θεαματικές, διατεταγμένες σε σειρές. Οι σταλαγμίτες είναι λιγότεροι αλλά και αυτοί πολύ θεαματικοί. Οι σταλακτίτες σπανίζουν. Οι στήλες χωρίζουν το σπήλαιο σε πολλούς θαλάμους.
Το σπήλαιο έχει διανοιχτεί σε κρητιδικό ασβεστόλιθο σε μετάπτωση του οποίου βρίσκονται οι είσοδοι. Ότι βλέπουμε σήμερα είναι το υπόλειμμα μεγαλύτερου υπογείου έγκοιλου, που εξέτεινε κυρίως προς το μέρος της χαράδρας. Το συνολικό μήκος του σπηλαίου είναι 75 μ. το πλάτος στην περιοχή των εισόδων είναι 45μ ελαττωμένο δε συνεχώς όσο προχωρούμε μέσα στο σπήλαιο. Το βαθύτερο μέρος του σπηλαίου είναι 12μ χαμηλότερα από το επίπεδο της εισόδου.
Η κυκλοφορία γίνεται εύκολα σε πολλές περιοχές. Η διαδρομή μετά την αξιοποίηση του σπηλαίου θα πλησιάσει τα 200μ. Έχει χαρακτηριστεί ως σπήλαιο μεγάλου εθνικού ενδιαφέροντος. Χαρτογραφήθηκε στις 28 Αυγούστου 1953 από τον Ελ. Πλατάκη ενώ λεπτομερέστερη χαρτογράφηση έγινε στις 7 Δεκεμβρίου 1969 από μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας με επικεφαλής την Άννα Πετροχείλου.
πληροφορίες από το incrediblecrete.gr