Θέση
Το γνωστό διεθνώς για τη μεγάλη αρχαιολογική σημασία του σπήλαιο βρίσκεται σε απόσταση 30 λεπτών πορείας νότια του Ψυχρού Λασιθίου σε υψόμετρο 1025 μέτρων. Στους ντόπιους είναι γνωστό ως σπήλαιο του Ψυχρού.
Λίγο πριν από το 1900 του δόθηκε το όνομα Δικταίον Άντρον και σχετίστηκε με τη μυθολογική γένεση του κρηταγενούς Διός σε αυτό. Στο μισό περίπου της αποστάσεως, όπου υπάρχει τουριστικό περίπτερο φθάνει αυτοκίνητο. Στην είσοδο του σπηλαίου, ο επισκέπτης αντικρίζει στα δεξιά του ένα προθάλαμο και εμπρός του μια μεγάλη αίθουσα.
Ο προθάλαμος έχει συνολικό μήκος 42 μέτρων, πλάτος μέγιστο 19 μέτρα και ύψος μέγιστο 6,5 μέτρα. (στην είσοδο γύρω στα 7,5μ). Στο βορειότερο τμήμα του αναπτύσσεται χαμηλός θάλαμος ύψους 1,3 - 4 μέτρα. Στο δάπεδο βρίσκονται βράχοι, που έπεσαν από την οροφή και άλλοι, που βγήκαν στην επιφάνεια από ανασκαφές.
Στο ΝΑ άκρο του θαλάμου βρίσκεται μεγάλο σταλαγμιτικό συγκρότημα που φράσσει εν μέρει την είσοδο της μεγάλης αίθουσας, στα τοιχώματα λιθωματικές επικαλύψεις και στον χαμηλό θάλαμο λίγοι σταλαγμίτες. Υπάρχουν επίσης κτίσματα παλιά και νεότερα σε μερικές περιοχές του προθαλάμου.
Η μεγάλη αίθουσα έχει κατεύθυνση από Β προς Ν. Η είσοδος της έχει πλάτος 18μ (καλύπτεται κατά τα 2/3 από συμπαγή βράχο και ογκώδεις σταλαγμίτες) και ύψος γύρω στα 14μ. Αμέσως αρχίζει κατωφέρεια έως και το τέρμα της αίθουσας, η οποία έχει μήκος 84 μ, πλάτος μέγιστο 38 μ., και ύψος από 5 μέχρι 14μ. Στο δάπεδο είναι πολλοί βράχοι που έπεσαν από την οροφή. Στο βάθος αριστερά διανοίγεται μικρός θάλαμος (10*5,5) σε εσοχή του οποίου γεννήθηκε ο Ζευς. Προς τα δεξιά αναπτύσσεται άλλος μεγαλύτερος θάλαμος που έχει μήκος 25 μέτρα, πλάτος 12 μέτρα και ύψος μέγιστο 10 μέτρα.
Αυτός χωρίζεται σε δυο τμήματα από συγκρότημα μεγάλων στηλών. Στο πρώτο βρίσκεται η λίμνη διαστάσεων 16*8,5 της οποίας το νερό διατηρείται συνήθως καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Στο δεύτερο τμήμα βρίσκεται "ο μανδύας του Διός" δηλαδή μεγάλος και πολύ θεαματικός αναδιπλούμενος σταλακτίτης που δυστυχώς έχει υποστεί φθορές από αδαείς επισκέπτες.
Όλο το βάθος της μεγάλης αίθουσας και μάλιστα η περιοχή που περιβάλλει τη λίμνη έχει πλουσιότατο και πολύ θεαματικό φυσικό διάκοσμο από μεγάλες στήλες, μικρούς και μεγάλους σταλαγμίτες, σταλακτίτες και παραπετάσματα. Είναι από τους πιο θεαματικούς θαλάμους που συναντούμε σε σπήλαια της Κρήτης.
Το σπήλαιο είναι διανοιγμένο μέσα σε Ιουρασικό ασβεστόλιθο (δυτικότερα ο ασβεστόλιθος είναι τριαδικός ενώ ανατολικότερα είναι κρητιδικός). Ο σχηματισμός του σπηλαίου οφείλεται κυρίως στην μηχανική και χημική διάβρωση του πετρώματος από το νερό. Στην τελική διαμόρφωσή του συνέβαλλαν και αποσπάσεις βράχων από την οροφή, που είναι διάσπαρτοι παντού σχεδόν στο δάπεδο. Τέτοιες αποσπάσεις σε μικρή κλίμακα φαίνεται ότι έγιναν κατά το τέλος των μινωικών χρόνων.
Το σπήλαιο είναι μικρό μόνο μέρος συστήματος υπογείων εγκοίλων και οχετών, που πιθανώς συνεχίζονται προς νότια. Στην περιοχή της λίμνης το δάπεδο είναι χαμηλότερα από το επίπεδο της εισόδου κατά 35μ περίπου. Όλο το σπήλαιο καταλαμβάνει έκταση γύρω στα 2200τμ. Μετά την αξιοποίησή του η τουριστική διαδρομή μέσα σε αυτό θα φτάσει τα 250μ.
Το σπήλαιο του Ψυχρού είναι διεθνούς τουριστικού ενδιαφέροντος. Εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε τον Φεβρουάριο του 1963 από ομάδα με επικεφαλής την Άννα Πετροχείλου. Στις 19 Ιουλίου του 1970 έγινε άλλη χαρτογράφηση από άλλη ομάδα με επικεφαλής τον Ε.. Πλατάκη.
Ώρες λειτουργίας: 09:30-17:30 καθημερινά
Περίοδος Επισκεψιμότητας: Ιανουάριος-Ιανουάριος
πληροφορίες από το incrediblecrete.gr