Σπήλαιο "Οξω Λατσίδι"

Βρίσκεται στη θέση Πατέλια, γύρω στο 1 χλμ ΒΔ του χωριού Σίτανος, λίγα μέτρα νότια του αμαξωτού δρόμου. Έχει υψόμετρο γύρω στα 610 μέτρα και είναι διανοιγμένα σε Ιουρασικό ασβεστόλιθο.

Βορειότερα είναι Περμιοτριαδικοί φυλλίτες, με μικρή εμφάνιση και ΝΔ του σπηλαίου, ενώ προς ΒΔ και ΝΑ βρίσκονται μικροί όγκοι δολομιτών του τριαδικού. Το χωριό Σίτανος είναι κτισμένο στην επαφή των φυλλιτών και Ηωκαινικού φλύσχη.

Η είσοδος του σπηλαίου είναι στην επαφή του ασβεστόλιθου και των φυλλιτών. Στους περιοίκους το σπήλαιο ήταν γνωστό γύρω στα 50μ περίπου. Πρώτος ο P. Faure το εξερεύνησε ολόκληρο στις 26 Ιουλίου 1967. Λίγες μέρες μετά (Αυγούστος 1967) το χαρτογράφησαν (σε γενικές γραμμές) και το μελέτησαν οι Ελ. Πλατάκης και Ιωαν. Τσιφετάκης. Είναι επιμήκης γαλαρία συνολικού μήκους 360μ.

Η είσοδος - κάθοδος είναι οριζόντια, διαστάσεων 1.30*1.25 μέτρων. Ακολουθεί απότομη κατάβαση 3,20 μέτρων και αμέσως επικλινής αίθουσα μήκους 34 μ, πλάτους 16μ και ύψους 2,5μ με κλιμακωτό δάπεδο γεμάτο από βράχους και φερτό υλικό. Προς τα δεξιά βρίσκεται θάλαμος μήκους 32 μ με λιθοματικό υλικό στα τοιχώματα. Από το ΝΑ τμήμα της πρώτης αίθουσας αρχίζει στενή γαλαρία μήκους 330μ με άξονα κατευθυνόμενο προς ΝΑ. Το πλάτος της είναι από 2-8μ (σε μερικά σημεία η δίοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι πλάτους μόνο 0.8μ) το ύψος αλλού υπερβαίνει τα 3μ και αλλού είναι μόνο 0.5-1.5μ.

Πολλοί βράχοι βρίσκονται στο δάπεδο. Λεκάνες νερού και μικρές αβαθείς λίμνες σε πολλές περιοχές. Σταγονορροή υπάρχει σημαντική σε μερικά τμήματα. Μικρές ροές νερού σε λίγα σημεία, μεγαλύτερη στο τέρμα της γαλαρίας με παροχή περίπου 6-8κμ το 24ωρο. Εκεί η ροή εξαφανίζεται ανάμεσα από χαλίκια και άμμο. Σε όλο το μήκος της γαλαρίας φαίνονται καθαρά τα ίχνη μεγάλων παλαιών ροών νερού και μικρών σύγχρονων σε βροχερές περιόδους.

Αυτό σημαίνει ότι το σπήλαιο ήταν παλαιότερα κοίτη υπόγειου ποταμού εν ενεργεία που σήμερα βρίσκεται σε υποτυπώδη λειτουργία. Σε αυτό οφείλεται το γεγονός ότι το σπήλαιο έχει πολύ πτωχό λιθοματικό διάκοσμο. Ένας σταλαγμίτης διασπά λίγο τη μονοτονία του τοπίου. Οι σταλακτίτες είναι πολλοί αλλά μικροί μαστοειδείς κατά το πλείστον. Πολύ μικρές στήλες και λιθωματικά επικαλύμματα υπόλευκα και με υγρή επιφανείς, στα τοιχώματα πολλών περιοχών.
 
Μέχρι το 1/3 της διαδρομής η σχετική υγρασία του αέρα είναι 99%. Από εκεί και πέρα γίνεται μεγαλύτερη και φθάνει 100%. Επιφέρει δυσφορία στην αναπνοή και για αυτό μεγάλη παραμονή μέσα στο σπήλαιο δεν ενδείκνυται. Το δάπεδο είναι αλλού οριζόντιο και αλλού κατηφορικό με κατάβαση 2-4μ. Το τέρμα της γαλαρίας βρίσκεται περίπου 35 μ κάτω από το δάπεδο της εισόδου. Το Όξω Λατσίδι είναι από τα μεγαλύτερα σπήλαια της Κρήτης. Έχει πολύ ενδιαφέρον από άποψη γεωλογική και σπηλαιολογική.
 
Μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί κυρίως για ευκολία των μελετητών και των επισκεπτών που αρέσκονται σε μεγάλες υπόγειες διαδρομές.